Kürt Tarihçilere Göre Dil Değişmesi

Çeşitli vesilelerle dil değişiminin mümkün olduğunu gündeme getirmiştim. Tamamen kaynaklara dayalı bu tespitlere direnç gösteren değişik eğitim ve kültür düzeyindeki Karahasanlılara sadece Kürt kaynaklarından bazı örnekler vermek istiyorum.

Bilindiği üzere Kürt Tarihi denilince akla iki önemli isim gelmektedir. Bunlardan biri Bitlisli Şerafeddin Bey’dir, diğeri de Mehmed Emin Zeki Bey’dir. Şerafeddin Bey Şerefname (Kürt Tarihi) isimli eseri; Mehmed Emin Zeki Bey’de Kürdistan Tarihi ve Kürd ve Kürdistan Ünlüleri adlı eserleri bize kazandırmıştır. Kürt Tarihi ve Kürdistan Tarihi içerisinde itiraz edilecek birçok husus bulunsa da bu kitaplar, Kürtlerle ilgili günümüze kadar yazılmış kitaplar içinde gerçeğe en yakın bilgileri içermektedirler.

Diğer bazı kaynaklardan tespit ettiğimiz gibi, bu kaynaklarda da dil değişmesinin mümkün olduğu ve bu dil değişmesinin etnik yapı üzerindeki algıyı da değiştirdiği açıkça görülmüştür. Şimdi bu önemli iki Kürt kaynağında dil değişimlerine ilişkin örneklere bakalım.

I- Kürdistan Tarihi; Mehmed Emin Zeki Beg (2012 Baskısı)

1-   Karakeçi: Yaklaşık 1.700 aileden oluşur ve Siverek beldesine yakın bir bölgede yarı göçebe bir hayat sürer. Bu boyun çoğu Zazakî lehçesiyle konuşur. Ayrıca Turabidin ile Diyarbekir arasında Karakeçi yöresinden gelip burada yaşayan birçok Kürt boyu var. Bazı iddialara göre bunların soyu, Sultan I. Selim’in Karacadağ çevresine yerleştirmiş olduğu Türkmenlere dayanır. Nitekim bu Kürt bölgesine Türkmenlerin yerleştirilmesi, Zirki, Tirkân ve diğer bazı Kürt aşiretlerinin de Anadolu’nun batı bölgelerine göç ettirilmelerine neden olmuştur. Ancak buraya yerleştirilen Türkmenler bir süre sonra buradaki Kürt aşiretleriyle tamamen kaynaşmış ve zamanla Türkmence dilini unutup tam bir Kürt aşiretine dönüşmüşler. (Sayfa 363)

2- Rusya Kürtleri: … Zengezer, Civanşir, Cebrail ve Araş Kürtlerinden bağımsız bir kaza oluşmaktadır. Bu Kürtler Rus Azerbaycan’ındaki Türklerle kaynaştıklarından dolayı, dilleri üzerinde Azeri Türkmencesinin etkisi büyüktür. (Sayfa 53)

3- F Bölgesi: Bu bölge, Sivas, Ankara ve eski Konya vilayetlerini içine alan Sakarya ve Kızılırmak nehir havzaları üzerinde yer alır ve Kürdistan’ın Tamamen dışında kalır. Sultan I. Selim’in Kürt gruplarını Kürdistan’dan uzaklaştırarak, zorunlu göçe tabi tutması neticesinde bu bölgeye gelen Kürtlerin fazla olması sebebiyle Kürtleşmiştir. (Sayfa 371)

4-  Loristan’daki Kürt Aşiretleri: Tarih-i güzide adındaki tarih kitabında geçtiğine göre Lor halkı iki ana kola, o ikisi de ayrıca sekiz küçük gruba ayrılmaktadır.  Aslında bunlar Sahi, Arsan, Arki ve Beyhi gibi tam 18 aşiret idi ve Lor lehçesini konuşurlardı ama gerçek Lor değillerdi.

Şu andaki Lorlar ise 4 büyük bölüme ayrılırlar: Mamesani, Kohgeloyi, Bahtiyar ve Lori Asli.

Ancak İran’daki bu Kürtler; her ne kadar Farslara ve diğer İran aşiretlerine karışmış olsalar da hala gerçek Kürt kültürünü ve Kürt kimliklerini koruyorlar.

İşte bu dört kısmın en büyüğü Mamesani (Mam Hasani) olan kısımdır ve kendi içinde dört ayrı boya ayrılır. Bunlar; Bakâş, Cawidi, Duşmenzari ve Rüstem boyları.

Kohgeloyi üç kısma ayrılır. Bunlar: Ağacari, Bavi ve Çeki. Bu büyük kısımların her biri de kendi arasında birçok gruba ayrılır. Mesela Ağacari kısmı tekrar dokuz bölüme ayrılır ve bunların dördü Türkmen’dir, fakat dört Türkmen aşireti tamamen Ağacari olan Lor Kürtleri içine karışmışlar. (Sayfa 384)

5-  Erükçili Aşireti: Yaklaşık 400 aile olan ve yerleşik hayat süren bu aşiret, (Aslen Yörük-Türkman aşiretlerinden olduğu sanılıyor.) Amasya ile Tokat arasında yaşar. (Sayfa 371)

6-  Dılmamıkân: Turabdin aşiretinin bir koludur ve içlerinden Arapça konuşanlar vardır. (Sayfa 364)

7-  Eloş Aşireti: Yaklaşık 209 aileden oluşan ve göçebe hayat yaşayan bu aşiret; Arapça konuşur, ancak lideri Kürt’tür ve Harran’ın doğu tarafında yaşarlar. (Sayfa 365)

8-  Hellaci Aşireti: Yaklaşık 900 aile olan ve Van Gölü’nün güneyinde yerleşik bulunan bu aşiretin içinde biraz Türk ve Ermeni de yaşar. (Sayfa 355)

9-  Berazi Aşireti: Oymakları; Didan, Keytikan, Şehan, Okyan, Şedadan, Milli Dınbili, Muafan, Zervan, Pijan, Karakeçan, Dınan ve Mir. Saydığımız bu topluluklar, kendi ifadelerine göre patlak veren kıtlık yüzünden Van Gölü civarlarından bu beldelere göç etmişler ve bir kısmı Araplara karışarak yok olup gitmiş, Arapçadan başka bir dil konuşamaz hale gelmiş. (Sayfa 365)

10- E Bölgesi: Kürt Aşiretleri hakkında kısa bilgilerin verildiği bu bölümde, Sinemilli, Alhaslı ve Karahasanlının da aralarında bulunduğu aşiretler için genel olarak, “Kürtlerin büyük bölümü Fırat nehri ile Kızılırmak (Halis) nehri arasında yaşar. Asıl Kürdistan’a biraz uzak olmalarından dolayı dil ve diğer toplumsal yönlerden bir hayli ayrıcalıkları vardır.” diye zikrediliyor. Yazar, Karahasanlı ile ilgili olarak yaptığı açıklamada ise “Karahasan, 300 ailedir. Asıllarının Türkmen olduğu söylenir. Besni’nin batısında otururlar.” (Sayfa 370)

II- Kürdistan Tarihi; Mehmed Emin Zeki Beg (Birinci Baskı Komal Yayınları 1977,  İkinci Baskı Beybun Yayınları 1992)

1-   Bikeran: 500 aileye varan bu aşiret, kışın Diyarbekir yakınlarında kalırlar. Yazın Sêrt tarafına geçerler. Bunların Ermeni oldukları ve Bigertoninay soyundan geldikleri söylenir.Bir bölüm de Sincar’daki Yezidiler arasında yaşarlar. (Sayfa 177)

2-   Beski: 800 aile kadardır. Beski’ler hakkında garip bir iddia öne sürülür. Bunların asıllarının İngiliz, bir görüşe göre de Fransız olduğu ve eski adlarının da Salagran olduğu söylenir. (Sayfa 181)

3-   Delmam kân: Bu aşiret Arapça konuşur. Asılları Kürt’tür. (Sayfa 182)

4-   Aluş aşiret: Harran’ın doğusunda yaşayan ve 209 aileden oluşan bu aşiret aslen Kürt oldukları halde Arapça konuşurlar. (Sayfa 183 Not kısmı)

5-   Mamekânlı: Bunlar Mamekoniyanlıların torunlarıdır diyenler vardır. Mamekoniyan eski bir Ermeni aşiretidir. (Sayfa 184)

6-  Sinamenili: 3500 aileye varırlar. Malatya yakınlarında otururlar. Alevi mezhebindendirler. Şiveleri biraz Farsçaya yakındır. (Sinamenili aşiret ve çevresindekilerin Azerbeycan’dan geldikleri sanılıyor.) (Sayfa 186)

7-   Karahasan: Besni’nin batısında otururlar ve asıllarının Türkmen olduğu mümkündür. (Sayfa 187)

III- Şerefname (Kürt Tarihi); Şerafeddin Han (Birinci Kitap, Birinci Bölüm, Yaba Yayınları 2006)

Şerefname’ye göre dil değişimi ve etkileri:

1- (1597) Tunceli ve yöresindeki beyliklerin soy bakımından Türkmen olup, Selçuklu hükümdarı Melikşah’a dayandıklarını söylemektedir.

2-  Şerefeddin Han ayrıca, Kürtçenin nasıl meydana geldiğinden bahsederken de “Kentlerde ve işlenmiş topraklarda yaşayan ve Acemler (Arapça bilmeyen barbarlar) ile Perslerden oluşan yerli halklara komşu olarak yaşadılar. Orada kendi (ana) dillerini terk etmişler ve dilleri barbarca (Acemce) olmuştur. Böylece her tür Kürt için kendilerine özgü bir dil oluşmuş, buna Kürtçe denmiştir.” demektedir. (S.18)

3-   Tur ve Heytem Bölgesinde büyük çoğunlukla Ermeni uyruklu vatandaşlar otururlar. (….) Şah bölgesinde Ermeniler yaşar ve bir kalesi vardır. Mükemmel narlar yetişir ve Şiluyi ya da Şilevi kabilesinin ikametgâhı hizmetini görür. Tiş Etel ya da İtil’e bağlı bölgede ve Eremşat Kalesi civarında Büyük Bahti Aşireti’nin en önemli kolu olan Berasi Kabilesi oturur. Buradaki Ermenilerin çoğu Arapça da konuşur. (S.131)

Neticede, bu örneklerde görüldüğü gibi toplulukların, cemaatlerin, aşiretlerin ve hatta milletlerin dil değiştirmelerinin mümkün olduğu görülmektedir. Bazı topluluklar, dillerinin değiştiğinin kabul ederek asıllarını korumuşlardır. Ancak, bu gerçeği kabul etmeyen bazı topluluklar, mevcut dillerini esas alarak farkına varmadan asimile olmuşlardır.

Ali Gültekin BİNİŞ