İngilizler, bir yandan Maraş, Antep ve Urfa gibi Güney Anadolu vilayetlerini işgal ederken, bir yandan da Anadolu’da Mustafa Kemal Paşa’nın, öncülüğünde doğmakta olan milli hareketi yok etmek için ısrarla bölücülük faaliyetlerinde bulunuyorlardı.1 Esas gayeleri Musul ve Kerkük petrol bölgelerini koruyacak kukla bir Kürt devleti meydana getirmekti.2 Bu amaçla İngilizlerin Süleymaniye Sancağındaki siyasî temsilcisi Yüzbaşı Edward Noel(*) görevlendirilmişti. Olağanüstü yetkilerle donatılmış olarak Türkiye’de bulunan Noel’in amacının Kürtleri kullanarak, Anadolu’da oluşmakta olan milliyetçi akımı 3
Yüzbaşı Noel, Kürt Lawrensi olma yolunda yoğun bir çaba sarf etmiştir. Noel’e göre, Mustafa Kemal Paşa’nın meydana getirdiği hareket tehlike arz ederse, ona karşı Bedirhanîlerle diğer bazı Kürtlerin kullanılması gerekiyordu. Bu maksatla da bölgedeki vilayetlere, Kürt ileri gelenlerinin vali veya mutasarrıf olarak tayin edilmesi hususunda, İstanbul’daki hükûmetin, ikna edilmesi lazımdı. İngilizler bu hususta mesafe kaydetmişti. Mesela Elazığ valisi Ali Galip Bey, Sivas’a vali olarak atanmıştı.
İngilizlerin bölgede oynamak istediği bu oyunu önlemek ve Kürtçülük faaliyetine engel olmak için Diyarbakır‘da bulunan XIII. kolordu komutanlığı harekete geçerek, bu faaliyetleri önlemeye yönelik bazı tedbirler almıştır, hem de olayın bizzat kışkırtıcısı olan İngilizleri şiddetle protesto etmiştir.4 Kolordu Kumandanı Cevdet Bey, Sivas’ta bulunan III. Kolordu Kumandanlığını uyararak, Maraş’ın İngiliz işgali altında bulunmasından ötürü Elbistan’ın stratejik durumunun önemli olduğunu belirtmiştir. Bu yüzden İngiliz işgalindeki Maraş’a uğrayan Edward Noel’in Elbistan yolu ile Malatya’ya geçerken Elbistan ile Urfa arasındaki yolların krokisini alarak halk arasındaki mezhep farklılıklarını tetkik ettiğini ve Elbistan kazasındaki dağlık köylere uğrayarak buradaki Türk ahaliyi silahlanmaya ve isyana teşvik ettiğini bildirmiştir. Cevdet Bey İngilizlerin Elbistan’a yapabilecekleri bir müdahaleyi önlemek için buraya kuvvet gönderilmesini istedi. Ayrıca Aziziye (Pınarbaşı)’deki alaydan ya da Sivas’tan Darende ve Gürün’e de bir kuvvet gönderilmesinin uygun olacağını bildirdi.5 Bunun için Elbistan Asker Alma Şubesindeki subaylar köylere gönderilmeli ve halk İngilizlerin bozguncu faaliyetlerine karşı bilinçlendirilmeliydi. Köylerdeki halka Noel’in zararlı faaliyetleri anlatılmalıydı. Buradaki subay sayısı bu işe kâfi gelmezse Malatya civarındaki aydın subayların Elbistan Asker Alma Şubesine tayin edilmeliydi.
İngiliz Gizli Servis Ajanı Edvart Covbertin Noel, aşiretleri Milli Mücadeleye ve Mustafa Kemal’e karşı ayaklandırmak ve olası bir İngiliz işgalini benimsemeleri için, özellikle Yakup Hamdi Paşa ve Tapo Ağa ile irtibata geçmiştir.6 Edward Noel Elbistan ve Pazarcık civarında bulunan hem Atmalı Aşireti Reisi Yakup Hamdi’nin hem de Sinemenli Aşireti Reisi Hasan oğlu Tapo’nun yayladaki çadırlarına giderek, bunların nüfuslarını kaydetmiştir. Pazarcık’tan geçerken Ermeni iddialarının başlangıç noktasına adım attığını ifade eden Noel, Pazarcık’ta savaş öncesinde bile Ermeni nüfusunun 25 kişiyi geçmediğini belirtmiştir. Civar köylerde de bir tek Ermeni’ye rastlamadığını, dolayısıyla bu insanların Ermeni hâkimiyetine sokulmak istenmesinin hangi adâlet kavramıyla izah edileceğini Londra’ya yazmış fakat hiçbir cevap alamamıştır.7
Binbaşı E.W.Noel, Yakup Hamdi Bey’in çadırında 191). (Soldan 3. Olan Yakup Hamdi Bey; dördüncü kişi de Binbaşı E.W.Noel’dir.)
Neticede, Yakup Hamdi Paşa ve Tapo Ağa, Kuva-i Milliye karşıtı gözükerek İngiliz ajanından silah temin ederler. Silahlar temin edildikten sonra iki aşiret reisi birlikte Sivas’ta yapılan kongreye bağlılık telgrafı çekerler.8
Tapo Ağa’nın Evi
Bir diğer kışkırtma faaliyet de Fransızlar tarafından icra edilmiştir. Fransızların Osmaniye askerî mutasarrıfı Yüzbaşı Andre, Maraş askeri mutasarrıflığına getirilmişti. Andre’nin Maraş’a gelirken beraberinde getirdiği bazı Osmaniyeliler, ilçelere mektuplar yazarak, işgal kuvvetine sadakat ve hizmet etmek için iknaya çalışmışlardı. Özellikle Göksun ve Süleymanlı Çerkezleri ile Pazarcık aşiretlerinden ümit beklenip buna ikna edilmeye çalışılmıştı. Bunlara para mükâfatı ve bir kısmına da memuriyetler vaat edilmişti. Bu mektuplardaki rüşvet teklifleri Süleymanlı ve Göksun’dan lanetle, nefretle karşılandığı belirtiliyordu. Pazarcık’a giderek, Atmalı Aşireti reisi Yakup Hamdi’ye ve Sinamili Aşireti reisi Tapo’ya para götüren ve Fransız işgalini kabûl etmesi karşılığında onlara jandarma komutanı olacağını müjde olarak haber veren Agop Hırlakyan’ın damadı Karlozoğlu Osep’in (Kılıç Ali’nin bildirdiğine göre Ohannes) de Yakup Hamdi (ya da jandarma komutanı Ramazan) tarafından yakalanıp Kuvay-ı Milliye’ye teslim edildi.9
_________________________________
1 Harp Tarihi Vesikaları Dergisi yıl: 1954, Vesika No: 147.
2 Akbıyık, Yaşar. Millî Mücadelede Güney Cephesi Maraş, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yük. Kur. Atatürk Araş. Mrk., Ankara 1999 s.454.
(*) Zaho hakimi olan başka bir İngiliz ile birlikte Birinci Dünya Harbi esnasında İran’da Bahtiyariler yanında bulunmuş ve ondan sonra da Kafkasya’ya gönderilmiş, uzun zaman Kürtlerin oturduğu bölgelerde yaşamıştı. İyi Kürtçe biliyordu. (Türk İstiklal Harbi, C. IV,,Güney Cephesi, Ank.Gnkur.Basımevi, 1966, s.14)
3 Akbıyık, age.
4 Karabekir, Kâzım . İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969, s. 224
5 Akbıyık, age.
6 Arık, Halil. Tarihi ve Kültürel Özellikleri ile Pazarcık. s. 52
7 Mim Kemal Öke, 1989, İngiliz Ajanı Binbaşı E. W. C. Noel’in Kürdistan Misyonu, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, VII+132 s.
8 Arık, Halil age.
9 Hatice Başkan, Türk Basınının Fransız İşgali Altındaki Maraş’ı İşlemesi
