BEĞDİLİLER

Beğdili (Beydili, Beğdilli) boyu, Oğuzların, Boz-Ok kolunun, Yıldız-Han Oğullarından gelmektedir. Divân-ı Lügati’t-Türk^[1], Oğuzname^[2] ve Tarih-i Âl-i Selçuk^[3] adlı eserlerdeki Oğuz boyları listesinde yer alan Beydili, “Sözü değerli, büyükler gibi aziz” anlamındadır. Onkunu Tavşancıl kuşudur. Kendine özgü özel damgası vardır.

Faruk Sümer, “Bu boy, Reşided-din Oğuznâmesinde hükümdar çıkaran beş boyundan biri olarak zikredilir. Yine Reşide’d-din’de Harizm Şahlar hanedanının da bu boydan çıktığı söylenir ise de bunu kabul etmeye imkân yoktur. Beğ-Dililer Safevi Devleti kuruluşuna katılmışlardır. Bununla ilgili olarak onlardan önemli bir kol İran’a gitmiştir. Bundan başka XVI. Yüzyılda Boz-Ulus ve Yeni-İl arasında, Kuzey Suriye’deki ana koldan ayrılmış Beğ-Dili kolları görüldüğü gibi, İç-İl bölgesinde de müstakil bir Beğ-Dili oymağı vardır.”^[4] demektedir.

1535’lerde Halep Türkmenleri içindeki Beğdili boyunun 40 obası vardı. Bu obaların vergi nüfusuna esas 1684 hane ve 244 Mücerreddi vardı. XVI. yüzyılda Beğ-Dili’ye ait tahrir defterlerinde 23 Beğdili yer adına rastlanmıştır. Beğ-Dililer Kuzey Suriye’deki Türkmenlerin Boz-Ok kolunu meydana getiren boylardan biri idi. Beydililerin bir bölümünün, başka Oğuz boylarıyla birlikte Selçuklu Devletinin kuruluşuna ve Anadolu’nun fethine katıldığı öne sürülür. Selçuklu devletinin kuruluşuna katılmayıp kendi boy ve geleneklerini koruyan Beydililer ise, XII. yy. ortasında Horasan’da Selçuklu hükümdarı Sultan Sencer’i yenerek esir almışlardı. Daha sonra Moğol istilasından kaçarak (XIII. yy.) Azerbaycan ve Doğu Anadolu’ya göç ettiler. Moğol istilasının yayılmasıyla başka Türkmenler ile birlikte Suriye’ye giderek yeni kurulan Memluk devletine sığındılar.

XIV. yy.da Beydili boyuna, Gazze’den Kozan ve Diyarbakır’a değin uzanan bölgelerde yaşayan Türkmen boyları arasında rastlanmaktadır. Moğol egemenliğinin ortadan kalkmasıyla (XIV. yy.) harekete geçen Suriye Türkmenleri ile birlikte, Beydili boyunun da önemli bir bölümü, Suriye’den ayrılıp Güney ve Doğu Anadolu’ya ve İran’a gitmiş; Dulkadiroğulları, Ramazanoğulları beyliklerinin, Akkoyunlu ve Safevi devletlerinin kurulması ve gelişmesinde önemli rol oynamışlardır.

XIV. yy. da Anadolu’daki Beydililer’in en büyük bölümü, Halep Türkmenleri arasında yaşıyordu. Yazın Uzunyayla ve Sivas’ın güneyindeki kesimlerde, kışın Halep ve çevresinde göçebe bir yaşam sürdüren Halep Türkmenleri, XVII. yy. da Orta ve Batı Anadolu ile Marmara bölgesine yerleştirildiler.

Osmanlı tahrir defterlerinden anlaşıldığına göre, bu dönemlerde Beydililer, nüfuslarının çokluğu ve oymak sayısı bakımından, Halep Türkmenlerinin en büyük kolunu oluşturmaktaydılar. Yozgat ve çevresinde; Sivas’ın Güneyindeki Kangal, Mancınık ve Alacahan bölgelerini içine alan Yeni il’de yaşayan Beydililer, 1691’de açılan Avusturya seferine çağrıldılar, 1692’de Arap aşiretlerinin sürekli saldırısına uğrayan Rakka bölgesinde oturmaya zorlandılar. Bunlardan bir bölümü buraya yerleşip kaldı, kalmak istemeyenler de bir süre sonra Halep, Gaziantep, Hatay, Çukurova ve Yeni İl bölgelerine yerleştiler.

Diyarbakır yöresinde yaşayan Boz ulus arasındaki Beydililerin bir bölümü, Akkoyunlular’a ve Safevi devletine hizmet etti. Bir bölümüyse başka boylar arasına karıştı. Adana ve İçel yöresinde, Ramazanoğulları içinde yaşayan Beydili kolu ise XV. yy.ın sonlarında İçel Sancağındaki Gülnar kazası köylerine, küçük bir bölümü de Tarsus yöresine yerleşmişti.

İran’daki Beydililer’e ilişkin bilgiler ise Safevi devletinin kurulmasıyla başlar. Buradaki Beydililer’in çoğu, Azerbaycan bölgesine yerleşmiş, XVIII. yy.dan başlayarak da yerleşik hayata geçmişlerdir. Türkmenistan’da yaşayan Göklen adlı Türkmen ulusu arasında da Beydililer’e rastlanır.^[5]

Yeni-El (Yeni-İl) gurubunda yer alan Beğdili obalarından bazıları ise, Beğdili (iki oba bu adı taşıyordu), Güneş, Emtileklü, Bekmüşlü, Arablu, Fakihlü, Sincan, Kazlu, Kara-Hasanlu, Karacalu, Topaklu, Gün, Otamışlu, Kara Şeyhlü, Çoban-Beğlü, Bozkoyunlu, Kuzucaklu obalarıdır.^[6] 1920’li yıllarda derlenen bilgilere göre Gaziantep çevresinde; Beğdili’nin öteki obaları şunlardır: Haydarlı, Güneş, Karaşıhlı, Ulaşlı, Kazlı, Bekmişli, Şarkevli, Tirkenli, Ferhandili, Kadirli, Hacımahlı, Çelebi. Bu obaların yaşadığı köylerin bir kısmı Suriye’de kalmıştır.

                                                                         ,

^[1] Kaşgarlı Mahmut, Divân-ı Lügati’t-Türk,

^[2] Reşit’üd-din, Oğuzname,

^[3] Yazıcı-Oğlu Ali, Tarih-i Âl-i Selçuk,

^[4] Faruk SÜMER, Oğuzlar’a aid destanî mahiyette eserler s.384,

^[5] Büyük Larausse Ansiklopedisi s. 1590,

^[6] Dr. Faruk SÜMER, XVI. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak’ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumi Bir Bakış. (s.513) ve Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, (s.196),

Begdili Cemaatlerine Ait Şema